El ajolote (Ambystoma mexicanum) jest jednym z najbardziej fascynujących płazów na świecie, zwłaszcza dla fanów egzotycznych zwierząt. Spotykany nie tylko w Meksyku, ale zazwyczaj kojarzony z tym właśnie miejscem. Nazywany bywa Boskim Płazem, czy Piotrusiem Panem wśród salamander. To wyróżnienie mówiące o wyjątkowości tego stworzenia.
Ginący cud natury
W ostatnich dziesięcioleciach populacja ajolotes została zredukowana niemal sześćdziesięciokrotnie. Dlatego włączona została jako gatunek zagrożony wyginięciem (Peligro Critico – CR) na czerwoną listę Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza (IUCN). Oczywiście, chodzi o naturalne występowanie tego gatunku płaza w warunkach naturalnych. Ajolote jest również hodowany i rozmnażany w warunkach akwariowych.
Aksolotl występuje głównie w wodach Xochimilco i jeziora Chalco (Valle de México). Zmiany w stanie tych środowisk naturalnych wpłynęły na znaczne zmniejszenie populacji płaza. Jezioro Chalco zostało osuszone, aby zapobiec powodziom, a kanały Xochimilco zostały drastycznie zmniejszone pod względem masy wody i żywotności ekosystemu.
Jednak głównym zagrożeniem dla tego płaza stanowi zanieczyszczenie wód, degradacja jego środowiska naturalnego oraz wprowadzanie do jego ekosystemu obcych ryb. Ten gatunek płaza można spotkać także w wodnych środowiskach Zacapu, Pátzcuaro, Toluca, Río Frío, Michoacán oraz Alchichica.
Anatomia i temu podobne
Jako płaz, podobnie jak np. żaba, także ajolote podlega procesowi przeobrażenia; metamorfozy. Rodzi się więc jako larwa (kijanka) z ogonem, skrzelami, bez odnóży i płuc. Dopiero po opuszczeniu środowiska wodnego ich ciało zaczyna przeradzać się w postać dorosłego osobnika.
Jednak... aksolotl jest gatunkiem wyjątkowym także w swej metamorfozie. Nie podlega jej do końca. Pozostaje więc w ciągłej neotemii. Dzieje się tak z powodu nie posiada hormonu tyreotropowego (TSH), związku niezbędnego do prawidłowego rozwoju płazów. Dlatego niektórzy twierdzą, że z wyglądu ni to ryba ni płaz.
Aksolotle są płazami mięsożernymi i nocnymi. Żywią się robakami, larwami, mięczakami, skorupiakami i niewielkimi rybami.
Na wielu zdjęciach krążących po Internecie uwidocznione są białe egzemplarze ajolote. U wielu osób rodzi to przekonanie, że to naturalny kolor płaza. Jednak oryginalnym jego kolorem jest brązowy, z odcieniem czerni i niewielkimi oliwkowymi punkcikami. Zasadniczo, oprócz wyżej wymienionego ubarwienia (zwanego ubarwieniem ajolote dzikiego) poprzez hodowlę selektywną w warunkach poza naturalnych, wyodrębniło się wiele różnych ubarwień ajolote:
Leucistic: różowawy kolor, ale z czarnymi oczami.
Albinos: kolor różowawy i czerwone oczy.
Albinos złoty: albinos z żółtawym odcieniem na białym tle.
Xanthan: szary z czarnymi oczami.
Melanoid: całkowicie czarny, bez oliwkowych plamek.
Kiedy do płaza dorwali się naukowcy, stwierdzili, że można w nim laboratoryjnie wywołać metamorfozę poprzez... zastrzyki z hormonem tarczycy, który powoduje w nim resorpcję skrzeli oraz inne znaczne zmiany morfologiczne.
Pod mikroskopem badaczy
Naukowców jednak bardziej zainteresowała zdolność gatunku do całkowitej regeneracji uszkodzonej tkanki. Mogą zastąpić utraconą kończynę w ciągu kilku miesięcy, a nawet naprawić bardziej złożone struktury, takie jak ogon czy niektóre narządy, np. tkankę nerwową oraz części serca i oczu.
To jednak nie koniec zadziwiających informacji na temat ajolote. Okazuje się, że posiada większy genom niż człowiek! Istota ludzka posiada 3,2 miliardy par bazowych w łańcuchu DNA, podczas gdy aksolotl ma ich aż 32 miliardy. Genom płaza jest więc dziesięć razy dłuższy niż u człowieka. Pomimo jednak, iż posiada wiele powtarzających się w genomie sekwencji, liczba kodowanych białek jest zbliżona do tej w człowieku.
Prastary mieszkaniec Meksyku
To zadziwiające stworzenie znalazło także swoje miejsce w kulturze popularnej Meksyku. W pradawnych azteckich podaniach znajdujemy wzmiankę, że bóg ognia i błyskawic Xolotl (zwany również Axolotl) przekształcił się najpierw w kukurydzę, następnie w roślinę maguey a ostatecznie, nie czując się bezpiecznym, postanowił ukryć się w czeluściach wody i zmienił się w płaza, aby uniknąć śmierci ofiarniczej z ręki bogów, ścigających go za bunt przeciwko ich władzy. Wg zapisków franciszkańskiego misjonarza i kronikarza czasu konkwisty, Fray Bernardino de Sahagún, Axolotl był bratem bliźniakiem znanego meksykańskiego boga Quetzalcoatla.
Dionisio Eslava Sandoval, prezes organizacji Umbral Axochiatl, projektu społecznego założonego w 2000 roku w celu zachowania kultury i środowiska Xochimilco, przytoczył opowiadanie o spotkaniu dwóch braci po czynie, którego dopuścił się Axolotl: „Kiedy Quetzalcóatl znalazł Xólotla, ponownie się zastanowił i powiedział mu: skoro odmówiłeś śmierci jako ofiary, by dać życie innemu żywiołowi, pozostaniesz tutaj przez całe swoje życie, aż do czasu, w którym twój żywioł, woda, przestanie być użyteczna, wtedy znikniesz wraz z nią z powierzchni ziemi, podobnie zresztą jak cała ludzka rasa”.
Ciekawostką jest, że bożek Xolotl był również spokrewniony z psami, a atl to starożytne azteckie słowo oznaczające „wodę”, dlatego „nazwa „aksolotl” jest czasami tłumaczona jako „pies wodny”.
Obywatel współczesnej kultury
Antropomorficzna postać Ajolote jest bohaterem serii filmów animowanych w reż. BoJack Horseman. Dla fanów gier komputerowych, od roku 2021 ajolote umieszczono w grze Minecraft.
Aksolotle stały się bardzo popularne w Japonii, a nawet zainspirowały Japończyków do przekonwertowania ich do postaci z anime. Stały się popularne jako zwierzęta domowe i są znane jako Upa-rupa (lub Wooper Looper) – to stworzone w Japonii terminy marketingowe, które zapoczątkowały ten trend.
Każdego roku, dzień 1 lutego uznawany jest w Meksyku za Narodowy Dzień Aksolota Meksykańskiego (Día Nacional del Ajolote Mexicano). Meksykanie lubią te zwierzęta. Niektórzy cenią je zwłaszcza w... aspekcie kulinarnym. Nie miałem okazji spróbować, ale ponoć potrawy z niego przyrządzane są bardzo smaczne. I oczywiście, drogie.
A kto byłby zainteresowany tymi zwierzątkami, to polecam odwiedzić muzeum poświęcone w całości aksolotowi, które znajduje się w Mexico City. Axolotitlán, Narodowe Muzeum Aksolotla ma na celu szerzenie znaczenia tego gatunku i pomoc w jego ochronie.
